- Βατ, Τζέιμς
- (James Watt, Γκρίνοκ, Σκοτία 1736 – Χίθφιλντ, Μπέρμιγχαμ 1819). Σκοτσέζος εφευρέτης, κατασκευαστής της πρώτης ατμομηχανής που λειτούργησε ομαλά και μπόρεσε να χρησιμοποιηθεί ως παραγωγός κινητήριας δύναμης στη βιομηχανία. Πριν από αυτόν, ο Παπέν, ο Σαβερί, ο Νιουκόμεν και ο Κόλεϊ είχαν κατασκευάσει πρωτόγονες ατμομηχανές διαφόρων τύπων. Ο Β. συνέλαβε την ιδέα να τελειοποιήσει την ατμομηχανή, όταν χρειάστηκε να επισκευάσει μια μηχανή Νιουκόμεν. Η βασική συμβολή του ήταν η επινόηση του χωριστού συμπυκνωτή, ο οποίος καταργούσε την ανάγκη να ψύχεται ο κύλινδρος στο τέλος κάθε εκτόνωσης και επέτρεπε με τον τρόπο αυτό μια μεγάλη οικονομία στα καύσιμα.
Ο Β. καταγόταν από φτωχική οικογένεια και έγινε, όπως θα λέγαμε σήμερα, ένας μηχανικός με υψηλή ειδίκευση. Εργάστηκε πρώτα στο Λονδίνο σ’ έναν κατασκευαστή επιστημονικών οργάνων και αργότερα προσελήφθη ως μηχανικός στο εργαστήριο του πανεπιστημίου της Γλασκόβης. Εκεί γνωρίστηκε με διάφορους επιστήμονες και μπόρεσε να ενισχύσει το εφευρετικό του πνεύμα με θεωρητικές γνώσεις. Αφού αφιερώθηκε σε μελέτες και σε πειράματα σχετικά με την ατμομηχανή, εισήγαγε διαδοχικά σε αυτήν τον συμπυκνωτή (που είναι η βασική εφεύρεση), την πυξίδα διανομής, το παραλληλόγραμμο, που φέρει το όνομά του και τον φυγοκεντρικό ρυθμιστή που κρατά αυτόματα σταθερή την πίεση στον λέβητα. Ο τελευταίος αυτός έχει και ιστορική σημασία, γιατί είναι η πρώτη περίπτωση αυτορρύθμισης μιας μηχανής. Πρακτικός άνθρωπος, ο Β. απέκτησε διπλώματα ευρεσιτεχνίας για ανακαλύψεις του και συνεταιρίστηκε με τον Μάθιου Μπούλτον, που διέθετε ένα ειδικευμένο χυτήριο, με σκοπό να κατασκευάζουν ατμομηχανές. Για να υπερνικήσουν την αντίδραση των βιομηχανιών στην αντικατάσταση των μηχανών Νιουκόμεν, οι δύο συνεταίροι συμφώνησαν με τους ιδιοκτήτες να τους παραχωρήσουν δωρεάν τις νέες μηχανές και να πληρωθούν το ένα τρίτο της αξίας των καυσίμων που θα εξοικονομούνταν. Αλλά το ποσό αυτό ήταν τόσο μεγάλο ώστε οι ιδιοκτήτες των μηχανών του Β. άρχισαν δικαστικούς αγώνες για να απαλλαγούν από αυτή την υποχρέωση. Οι αγώνες αυτοί τερματίστηκαν μόλις το 1799, οπότε ο Β. μπόρεσε να επιστρέψει στις έρευνες του: εφηύρε τον χάρτη αντιγραφής, επινόησε τη θέρμανση δι’ ατμού, κατασκεύασε πολλά όργανα μέτρησης και συνέχισε την τελειοποίηση της ατμομηχανής.
Ο Σκοτσέζος εφευρέτης Τζέιμς Baτ, σε πίνακα του Καρλ Μπρέντα (Ινστιτούτο Μηχανικών, Λονδίνο).
Dictionary of Greek. 2013.